Castellum Flevum revisited
Op 10 juni 2015 is een medewerker van Deltares, Peter Vos, gepromoveerd
en hij schrijft daarbij dat het romeinse Castellum bij Velsen in de romeinse tijd niet meer direct met de noordzee was verbonden.:
Uit: Origin of the dutch coastal landscape, door Peter C.Vos, Deltares, 2015.
De afsluiting van het Oer-IJ getijdensysteem door een gesloten strandwal vond plaats rond 200 v. Chr.
Deze afsluiting in de late ijzertijd wordt verklaard door de nieuwe waterverbinding die het achterland van het Oer-IJ kreeg met de Waddenzee.
Rond 400 v. Chr. – de tijd dat de verlanding van het Oer-IJ begon – kregen de Utrechtse Vecht en de veenafwateringsriviertjes via de Flevo meren contact met de Waddenzee
en verloor het Oer-IJ zijn natuurlijke afwateringsfunctie.
Nadat de Waddenzeeconnectie was ontstaan, begon door veenafslag de Zuiderzee zich te vormen en werd aan de westkust het OerIJ van de zee afgesloten door een gesloten strandwal.
Door deze wal had de Romeinse haven bij het Castellum Flevum (bij Velsen) in de Vroeg Romeinse tijd geen rechtstreekse waterverbinding meer met de Noordzee.
Een indirecte verbinding was er wel. Deze liep via het Zuiderzeegebied en de Waddenzee.
Ook was er via de Utrechtse Vecht een goede vaarweg naar de toenmalige grens van het Romeinse rijk, de Limes, ter hoogte van de huidige Oude Rijn
Nu is Deltares de instantie welke het onderzoek doet naar het water, de ondergrond en infrastructuur van nederland.
We kunnen er dus wel van uit gaan dat deze gegevens juist zijn.
Hiermee voldoet het castellum bij Velsen (zowel I als II) niet aan de beschrijving van het castellum Flevum zoals door de romeinen beschreven
(zie verderop en in het oorspronkelijke blog).
Het ligt natuurlijk nog steeds voor de hand dat het Castellum Flevum aan het Flevo/Vlie lag en daarmee komen we toch weer in de omgeving van Makkum terecht.
En alsof dat nog niet genoeg is kwam er in 2015 ook een onderzoek uit van Rowin van Lanen et.al.
over de wegen in het romeinse en vroeg middeleeuwse nederland geheten:
'Best travel options: Modelling Roman and early-medieval routes in the Netherlands using a multi-proxy approach.'
In dit onderzoek is bepaald welke land- en waterwegen er in de genoemde tijdperken in nederland gebruikt werden.
Dit gebeurde op basis van de natuurlijke omstandigheden zoals die er toen waren.
Een groot deel van nederland was bijvoorbeeld onbegaanbaar door veenmoerassen.
Daarnaast zijn veel bewoningscentra uit die tijd bekend.
Door slimme analyses is nu bepaald waar de men langs ging om van het ene bewoningscentrum in het andere te komen.
Dat levert de volgende kaart op:
Op de kaart van AD 100 zien we het geel/oranje deel in Friesland waar toen bewoning mogelijk was.
Het linkse deel is Westergo en aan het zuidwestelijke puntje lag Makkum en juist daar zien we een klein zwart streepje naar links.
Dit is de 'waterweg' welke Makkum verbindt met de doorgaande waterverbinding tussen het Almere/Flevomeer en de Wadden/Noordzee, het Flevum/Vlie.
Met andere woorden, in de romeinse tijd was Makkum een van de weinige verbindingen tussen de zee en het friese binnenland van Westergo.
Ten noorden zien we nog een tweede verbinding, dit is de Marneslenk welke al zeer oud is.
Daar zou het romeinse castellum ook gelegen kunnen hebben, maar dat is minder waarschijnlijk omdat de Marneslenk vrij breed was
en ook dichter bij de Noordzee lag, waardoor het meer onder invloed van eb en vloed was.
In Makkum had men direct toegang tot de zoetwatersloten en -meren welke minder last hadden van eb en vloed
doordat de verbinding met zee smaller was en mogelijk toen al werd gereguleerd met sluisdeuren.
Een techniek die toen al in Italie bekend was, maar misschien al eerder door de friezen toegepast???
Bovendien zullen de romeinen vanuit het castellum Vechten in Utrecht via de Vecht vanuit het zuiden op westergo aangevaren zijn en dan is het via Makkum de kortste weg
en zijn ze ook weer eerder in de veilige binnenwateren van friesland.
En wat hadden de romeinen nu in friesland te zoeken?
Aan de ene kant gebruikten ze het als tussenstation op weg naar Noord Duitsland, maar daarnaast waren ze ook een tijdje heer en meester in friesland.
De friezen moesten belasting betalen in de vorm van voedingsmiddelen, de beroemde ossen etc. maar ze leverden ook soldaten voor het leger.
Om dit te kunnen beheersen was hun aanwezigheid nodig en daarvoor hadden ze een aantal castella gebouwd waarvan het Castellum Flevum de enige is die bij naam bekend is.
Ter illustratie deze figuur waarin duidelijk te zien is dat bijna de helft van de bewoners binnen de grenzen van het huidige nederland in de romeinse tijd in westergo woonden:
Wat weten we over Castellum Flevum?
- Het lag in een estuarium
- Hiervandaan werd de noordzee met een vloot bewaakt
- Er was een vicus met burgerbevolking
- Er was een romeinse legerplaats met soldaten
- Er was een havenstructuur voor de schepen
- Het lag hoogstwaarschijnlijk aan het Flevo/Vlie
- De romeinen legden er dijken en bruggen aan
- Het was een toevluchtsoord voor de romeinen tijdens de friese opstand
Wat weten we over Makkum?
- Het lag aan het Vlie
- Het had een binnen en buitenhaven met voldoende plaats voor een grote vloot
- Het had een romeins stratenplan
- Het bestond al voordat de romeinen kwamen
- Het heeft de oudst bekende schutsluizen
- Het is al heel lang de verbinding tussen de zuiderzee en het friese binnenland ("poort van de zuiderzee")
- De voormalige naam van Makkum, Statum is te verklaren uit het romeins Statione, een station op de route naar het noorden.
Zetten we dit tegen elkaar af dan hebben we toch met Makkum een zeer goede kandidaat voor het romeinse Castellum Flevum!
Laten we in de volgende aflevering eens meer gaan kijken naar de situatie in de vroege middeleeuwen en hoe het Makkumse Statum daarin zich ontwikkeld heeft.
Created: 2016-02-23 22:07:49